Nummer-10 (juni 2025)
Met enige trots presenteren we als nieuwe hoofdredactie dit themanummer over taal bij de mens- en maatschappijvakken. De aanleiding voor dit themanummer is meer dan een jaar geleden ontstaan en is tweeledig. De eerste aanleiding was de ervaring van leraren en lerarenopleiders van de mens- en maatschappijvakken dat het scheppen van een veilig pedagogisch lesklimaat in de huidige tijd van snelle en ook polariserende meningen voor leraren een grote uitdaging is. Er wordt door onderzoekers (bijv. Torringa, 2011) een verschil gemaakt tussen de neutrale inhoud van een taaluiting en de uitdrukkingskracht of ‘ilocutionaire kracht’: wat zegt de spreker of schrijver in woorden en wat is de bedoeling van de spreker of schrijver? De tweede aanleiding was het resultaat van het onderzoek van PISA naar de taalvaardigheden van vijftienjarige leerlingen (PISA,2023). Nederlandse en Vlaamse 15-jarigen presteerden in leesvaardigheid in het laatste Pisa onderzoek 2022 het laagst van bijna alle 14 landen van de EU. Dat gold in Nederland niet alleen voor leesvaardigheid, maar ook voor schrijfvaardigheid. Deze editie van Dimensies maakt duidelijk hoe het talig perspectief de lessen kunnen verrijken, vanuit schrijven, lezen en spreken. De eerste twee bijdragen van dit nummer gaan over schrijfvaardigheid.
(1) Het eerste artikel Taalsteun voor schrijven in de mens- en maatschappijvakken. Een overzicht van effectieve instructie- en werkvormen van Jannet van Drie en Lieke Holdinga biedt een handzaam overzicht van instructie- en werkvormen voor schrijven vanuit de didactiek van taalgericht vakonderwijs. Ondersteuning van schrijftaken wordt beschreven vanuit een overzicht van onderzoek dat hier de afgelopen jaren naar is gedaan,
(2) In het tweede artikel Schrijfstrategie voor een heldere en gepaste stijl: Beter Nog Even BijSchaven geven taalwetenschappers Aliza Glasbergen-Plas en Tyche Grijns samen met een lerarenopleider geschiedenis Stefan Glasbergen een kijkje in taalwetenschappelijk onderzoek naar schrijfvaardigheid en vertalen dit naar ontwerpprincipes en een didactisch model voor de Mens- en Maatschappijvakken aan de hand van stijlprincipes gevat in het acroniem ‘Beter Nog Even BijSchaven’.
(3) Een betekenisvolle omgang met het taalgebruik in schoolboekteksten is het thema van het artikel van tekstwetenschappers Kim van Gool en Ninke Stukker en vakdidacticus geschiedenis Tim Huijgen getiteld Multiperspectiviteit in schoolmethoden geschiedenis: Hoe de tekst kan bijdragen. Deze auteurs analyseerden in hoeverre en hoe in edities van twee veelgebruikte schoolmethoden voor bovenbouw vwo met tekstuele middelen multiperspectiviteit wordt gecreëerd. Hieruit volgen aanbevelingen voor methodeschrijvers en docenten om taalgebruik en reflectie op taalgebruik in te zetten als instrumenten om multiperspectiviteit in de mens- en maatschappijvakken te versterken.
(4) In een beschouwend artikel over het gesproken woord De dialoog als vraaggesprek: kenmerken en vraagstrategieën onderzoekt filosoof Hans Wessels de kenmerken van de dialoog bij Hannah Arendt en vergelijkt deze met de uitkomsten van recent vakdidactisch onderzoek bij het vak filosofie in Nederland. Daaruit blijkt dat specifieke vraagstrategieën ruimte geven aan leerlingen om zelfstandig te denken en om tot oordeelsvorming te komen.
De rubriek Uitgesproken geeft deze keer een podium aan taalwetenschappers en onderwijsonderzoekers Catherine van Beuningen en Daniela Polišenská die spreken over meertaligheid in de mens -en maatschappijvakken. Wat is meertaligheid en hoe zouden docenten in de mens- en maatschappijvakken meertaligheid een plek kunnen geven in hun onderwijs?
In de rubriek Uitgelezen doet Marit Boekema verslag van haar onderzoek naar het thema duurzaamheid bij het vak geschiedenis. Op basis van literatuuronderzoek en gesprekken met lerarenopleiders laat zij zien hoe het thema duurzaamheid zou kunnen bijdragen aan historisch besef en kritisch denken bij leerlingen.
In de rubriek Uitgeprobeerd doet lerarenopleider geschiedenis Gijs van Gaans verslag van een nieuwe toetsvorm: de posterpresentatie met toelichting. In de bijdrage Een goed gesprek over geschiedfilosofie. Posterpresentaties als betekenisgericht toetsinstrument voor geschiedfilosofische vakinhouden in de eerstegraads Hbo-opleiding leraar geschiedenis wordt stilgestaan bij de voor- en nadelen van posterpresentaties met een gesproken toelichting van de student.
Nummer-9 (dec 2024)
In dit nummer van Dimensies presenteren we twee onderzoeksartikelen en vier bijdragen in de rubrieken. Elk daarvan sluit aan bij actuele ontwikkelingen die in het hedendaags onderwijs om aandacht vragen.
(1) In het eerste artikel wordt verslag gedaan van een onderzoek naar keuzes die docenten maken bij het behandelen van controversiële onderwerpen bij het vak burgerschap in het beroepsonderwijs. In het artikel Teacher Agency van docenten burgerschap bij lessen over controversiële onderwerpen laten Tess Ravensberg en Wouter Smets op basis van een thematische analyse van focusgroep-interviews met docenten zien welke keuzes dat zijn.
(2) Het tweede artikel ‘Alsof het echt is gebeurd daar’ is een verslag van een verkennend en vakoverstijgend onderzoek naar de toepassing van Augmented Reality in het beroepsonderwijs in Nederland van Koos Sikkema, Joeri Meulman en Tim Huijgen. Het onderzoek betrof de vakken geschiedenis en Technologie & Toepassing waarbij de leerlingen van de derde klas samenwerkten bij het ontwerpen van een AR-tour over een thema uit WO II in de eigen stad.
In de rubriek Uitgesproken besteden we aandacht aan een fenomeen waar een aantal scholen zich mee weten te onderscheiden: de olympiade voor geschiedenis en filosofie.
De rubriek Uitgeprobeerd heeft twee bijdragen.
- De eerste bijdrage doet verslag van de ontwikkeling van het programma burgerschap dat onlangs op vier basisscholen op het eiland Bonaire is ontwikkeld.
- De tweede bijdrage doen Bram ten Brinke, Bart-Jan van Kleef en Tim Huijgen verslag van een kleinschalig actieonderzoek naar tekstbegrip van brugklasleerlingen bij de lessen geschiedenis in Hardenberg.
In de rubriek Uitgelezen doet Floor Rombout verslag van haar promotieonderzoek over het stimuleren van kritisch redeneren over morele waarden en maatschappelijke vraagstukken.
Nummer-8 (mei 2024)
Met enige trots presenteren wij nummer 8 van Dimensies. In de eerste twee artikelen wordt verslag gedaan van twee verschillende onderzoeken naar kritisch lezen en schrijven van leerlingen, waarbij het interessant is om zowel de opdrachten of instructies uit de twee onderzoeken te vergelijken als ook de opbrengsten. In een derde artikel wordt verslag gedaan van de opbrengsten van een vakoverstijgende cursus Computational Thinking, een relatief nieuw vakgebied in de vakdidactiek.
(1) In het artikel Syntheseteksten leren schrijven; schrijven om te leren doet Edith Alkema als docent-onderzoeker verslag van de opbrengsten van een lees- en schrijfmethode door middel van syntheseteksten. Essentieel voor de methode is dat er voor de leerlingen een knip is aangebracht tussen enerzijds het lezen en begrijpen van de bronnen en anderzijds het begrijpend schrijven van de synthesetekst zelf. Deze methode kan zinvol zijn bij het schrijven van een (profiel)werkstuk of essay bij elk vak.
(2) In het artikel “En wat vind ik?” Leerlingen redeneren over het concept historisch belang beschrijft Johan van Driel de effecten van een instructie ‘lezen-om-te-schrijven’ en de toegevoegde waarde van een schrijfstrategie-instructie op de kwaliteit van door leerlingen geschreven teksten. De resultaten suggereren dat instructie gericht op lezen en schrijven leerlingen kan helpen om bewust te redeneren over het ‘historisch belang’ van het verleden. Het gebruik van zorgvuldig geformuleerde taken kan ook worden gebruikt bij bredere onderwijsdoeleinden, zoals burgerschapsvorming en taalvaardigheidsontwikkeling.
(3) In het artikel Computational thinking bij geschiedenis, wiskunde en talen doen Albert Logtenberg, Josefien Sweep en Sharon Calor verslag van de opbrengsten van een vakoverstijgende aanpak op de lerarenopleiding waarin docenten in opleiding van verschillende schoolvakken samen onderwijs hebben ontworpen met als thema Computational Thinking (CT). Daarbij zijn de kennis en opvattingen over CT onderzocht en de gemaakte beroepsproducten geanalyseerd.
In de rubriek Uitgeprobeerd wordt verslag gedaan van een Nederlands-Vlaams uitwisselingsproject rond het koloniale verleden. Tim Huijgen en Karel van Nieuwenhuyse laten zien wat het tweedaagse project met een twintigtal geschiedenisleraren uit Nederland en Vlaanderen in Leuven aan producten heeft opgebracht. Ook beschrijven zij op welke wijze een dergelijke uitwisseling is georganiseerd, zodat andere vakken dat kunnen navolgen.
In de rubriek Uitgesproken worden Iris Pauw en Tessa de Leur door Roel Grol bevraagd over het gebruik van ‘verbeeldingskracht’ van leerlingen in het voortgezet onderwijs. Een van de resultaten van hun twee onderzoeken bij verschillende vakken is dat creatieve vormen als tekenen of toneelspelen veel zinvolle vragen opleveren, omdat leerlingen zich niet kunnen verschuilen achter de woorden in hun tekstboek. In het vraaggesprek wordt bovendien verwezen naar een podcast hierover.
In de rubriek Uitgelezen beschrijven Bjorn Wansink, Bob Timmer en Larike Bronkhorst hun belangrijkste bevindingen uit hun onderzoek naar hoe docenten lesgeven over sensitieve onderwerpen, zoals terrorisme of het Israël-Palestina conflict. Zij gebruikten boundary crossing-theorie als conceptuele lens om de interviews en observaties te analyseren.
Nummer-7 (november 2023)
Met enige trots presenteren we hierbij nummer 7 van Dimensies over het thema curriculum- ontwikkeling in de mens-en maatschappijvakken. Dit nummer bevat een vijftal artikelen over de actualiteit van dit complexe vraagstuk in Vlaanderen en in Nederland, waarbij regelmatig de rol van de docent aan de orde komt. Het belang van de docent als curriculum-ontwikkelaar wordt uitgebreid besproken in de redactionele inleiding van Alderik Vissen en Hanneke Tuithof, evenals de verschillende niveaus van het curriculum als sociaal proces.
(1) In het eerste artikel beschrijft Ellen Claes in Het burgerschapscurriculum in Vlaanderen hoe de onderwijshervorming in Vlaanderen heeft geleid tot een herpositionering van het vak burgerschap binnen het officiële onderwijscurriculum: in plaats van een inspannings- verplichting voor scholen is er nu een resultaatverplichting op leerling-niveau waar alle docenten samen verantwoordelijk voor zijn. De vraag is of net afgestudeerde leraren aangeven daarvoor de professionele competenties te bezitten.
(2) In het tweede artikel behandelen Han Noordink en Luuk Kampman de uitdagingen waar zij voor staan bij de ontwikkeling van formele doelen voor burgerschap in Nederland en bij het formuleren van eindtermen voor het verplichte schoolvak maatschappijleer. In Burgerschap en curriculumontwikkeling beschrijven zij ook in welk opzicht de andere M. en M -vakken een rol kunnen spelen bij de nadere invulling van burgerschapsdoelen, met name bij de centrale concepten democratie en diversiteit.
(3) In het artikel Welke geschiedenis is de moeite waard om te onderwijzen? bieden Carla van Boxtel, Marjan de Groot en Jolande Potjer een didactische rechtvaardiging voor de keuze van de kennisinhouden voor oriëntatiekennis Geschiedenis in het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs in Nederland. Met name de vijf ontwerpcriteria kunnen de docenten in hun rol als curriculummakers tot steun zijn bij het selecteren en uitwerken van hun lesdoelen en leerinhouden.
(4) In het vierde artikel Leraren leren ontwerpen doen Elvira Folmer en Roel Grol verslag van hun onderzoek naar de trajecten die studenten in hun voltijdsopleiding tot tweedegraads docent aardrijkskunde, economie en geschiedenis bij de HAN doorlopen en de mate waarin zij daadwerkelijk leren onderwijs te ontwerpen. Zij zien tussen opleidingen duidelijk verschillen in de mate waarin ‘ontwerpleerlijnen’ door de verschillende opleidingen worden gespecificeerd en pleiten voor meer onderling overleg en explicitatie om de redenen achter de gemaakte keuzes zichtbaarder te maken.
(5) In het vijfde artikel laat Tim Simonse in Samenwerken met economie zien hoe ontwikkelingen in het curriculum van zowel de (internationale) economische wetenschap als het schoolvak economie in Nederland mogelijkheden bieden om samen te werken met andere mens-en maatschappijvakken. Met name onderwerpen als gedragseconomie, speltheorie en institutionele economie zouden zich bij uitstek lenen voor een multidisciplinaire benadering in de klas.
Onze rubrieken sluiten direct aan op het onderwerp van dit themanummer Curriculumontwikkeling
In de rubriek Uitgesproken zijn we trots op een interview met hoogleraar Mark Priestley door Talita Groenendijk (SLO). Het interview biedt zicht op actuele theorievorming ten aanzien van zijn onderzoek op het terrein van curriculum, ‘curriculum making’ en het handelings-vermogen van leraren, alsmede concrete aanwijzingen voor succesvolle curriculum-vernieuwing.
In de rubriek Uitgeprobeerd laten Wouter Smets, Katrijn Michielsen en Ann Van Dyck in de bijdrage Tussen vrijheid en verantwoordelijkheid zien welke uitdagingen onderwijs-professionals op mesoniveau en op microniveau in Vlaanderen tegenkomen om de abstracte landelijke doelen te vertalen naar de klas.
In een tweede bijdrage aan de rubriek Uitgeprobeerd beschrijft Errol Ertugruloglu in Curriculum-ontwikkeling Maatschappijleer hoe het proces van curriculumvernieuwing binnen het vak maatschappijleer binnen een tweetalige opleiding tot een internationaal vergelijkend perspectief kan leiden.
In de rubriek Uitgelezen presenteert Alderik Visser twee publicaties over curriculum-ontwikkeling die in het verleden toonaangevend zijn geweest en twee publicaties die dat de toekomst zouden kunnen worden.
Nummer-6 (februari 2023)
Met enige trots presenteren we hierbij nummer 6 van Dimensies. Dit nummer bevat twee bijdragen over vakdidactisch onderzoek naar fenomenen uit de directe actualiteit van de maatschappij: een artikel over democratisch burgerschap en een artikel over de invloed van historische narratieven.
(1) Het eerste artikel betreft een uitgebreid interventie-onderzoek naar historisch denken van Marjolein Wilke, Fien Depaepe en Karel Van Nieuwenhuyse. Zij doen in het artikel Historisch denken bevorderen bij leerlingen in het secundair geschiedenisonderwijs: een interventie-onderzoek naar disciplinaire en burgerschapseffecten in Vlaanderen verslag van hun onderzoek naar effectieve onderwijsstrategieën om a) historisch denken bij leerlingen te bevorderen, en b) de mogelijke bijdrage van historisch denken tot democratisch burgerschap vast te stellen.
(2) In het tweede artikel De zingevende functie van historische narratieven van studenten, een verkennend onderzoek doet Gijs van Gaans verslag van een pilotstudie onder hbo-studenten geschiedenis. Verschillende disciplines bestuderen dergelijke narratieven, waaronder geschiedenis en religiewetenschappen. Deze studie verkent de mogelijkheid om methoden uit de geestelijke gezondheidszorg te gebruiken om verhalen over het gedeelde verleden te analyseren met betrekking tot hun zingevende functie.
In de rubriek Uitgesproken zijn we trots op een primeur: een interview met de voorzitter van de Belgische Canoncommissie Emmanuel Gerard over de ontwikkeling van de historische Canon van Vlaanderen. De interviewer is Hanneke Tuithof, lid van de commissie herijking Canon van Nederland.
Daarnaast zijn er ook twee bijdragen voor de rubriek Uitgeprobeerd:
(1) De eerste bijdrage is van Tim Huijgen, Hanneke Bartelds, Iris van den Brand en Hannah van der Plaat die verslag doen van twee lessenseries die het historisch inlevingsvermogen van leerlingen bevorderen.
(2) De tweede bijdrage is van Marloes Meijer, Doris Abitzsch en Hanneke Tuithof over een ontwerponderzoek vakoverstijgend onderwijs van het vak Duits met geschiedenis op basis van twee kernconcepten van deze vakken: respectievelijk cultureel leren en multiperspectiviteit.
In de rubriek Uitgelezen doet Wouter Smets verslag van een drietal interessante vakdidactische onderzoeken in internationale tijdschriften waaraan Nederlandstalige onderzoekers hebben bijgedragen.
Suggesties voor deze rubrieken zijn van harte welkom en kunnen worden gestuurd naar de redactie. Tenslotte willen wij u graag wijzen op het volgende nummer van Dimensies dat een themanummer zal zijn over curriculumontwikkeling.
Nummer-5 (oktober 2022)
Met enige trots presenteren wij hierbij nummer 5 van Dimensies. Na het themanummer over Kritisch denken is dit een regulier nummer met vier artikelen. In deze artikelen wordt verslag gedaan van diverse soorten vakdidactische onderzoeken: redeneren over maatschappelijke problemen, omgaan met complexe politieke actualiteiten, vragen stellen bij de doorstroom tussen primair en secundair onderwijs of over de wijze waarop vakoverstijgende begrippen mogelijkheden bieden voor samenwerking tussen onze vakken.
(1) Het artikel Sociaalwetenschappelijk redeneren over maatschappelijke problemen: definitie en niveaus doet verslag van het onderzoek dat Thomas Klijnstra bij het vak maatschappijwetenschappen heeft uitgevoerd.
(2) In het artikel De oorlog in Oekraïne bespreken in de klas wordt door Mila Bammens Maxine Herinx, Bjorn Wansink, Tessa Glas en Beatrice de Graaf verslag gedaan van het gebruik van de door TerInfo van Universiteit Utrecht gemaakte lesbrief bij het bespreken van de oorlog in de Oekraïne in het klaslokaal.
(3) In het artikel “Deze bron over Billie Eilish is betrouwbaar, omdat ik fan ben.” doen Henk Byls, Joost Hansen, Els Vinckx verslag van een onderzoek naar de doorstroom van lager naar secundair onderwijs binnen het geschiedenisonderwijs in Vlaanderen.
(4) In het artikel Hoe vakoverstijgende begrippen als ‘urbanisatie’ kansen bieden voor samenwerking tussen Mens- en Maatschappijvakken doen Tim van de Heiden en Hanneke Tuithof verslag van hun onderzoek naar de overeenkomsten tussen de doelen en vakdidactische kennis van bovenbouwdocenten van vier mens- en maatschappijvakken in Nederland: geschiedenis, aardrijkskunde, economie en maatschappijwetenschappen.
Naast de artikelen over vakdidactisch onderzoek geven wij ook altijd ruimte aan rubrieken. Na twee jaar heeft de redactie gemeend om de naamgeving van de rubrieken aan te passen, zodat de naam van de rubriek voor de lezer duidelijker verwijst naar de inhoud van de soort bijdragen.
In de rubriek Uitgelezen verwijst Wouter Smets naar een drietal interessante publicaties.
In de rubriek Uitgesproken een interview met docent-onderzoeker Saro Lozano Parra over zijn promotieonderzoek dat ging over democratische vorming en frictie in het voortgezet/ secundair onderwijs.
In de rubriek Uitgeprobeerd doet Karel van Nieuwenhuyse verslag van een project getiteld Religious Toleration and Peace dat zich concentreerde op historische en actuele voorbeelden van religieuze diversiteit en op hoe samenlevingen door de tijd heen verschillend omgingen met religieuze co-existentie.
Suggesties voor deze rubrieken zijn van harte welkom en kunnen worden gestuurd naar de redactie
Nummer-4 (februari 2022)
Met enige trots presenteren we het themanummer over kritisch denken. De directe aanleiding om dit themanummer over kritisch denken uit te brengen, is de behoefte van opleiders, onderzoekers en docenten om conceptuele helderheid over dit containerbegrip te krijgen. Dit themanummer over kritisch denken bestaat daarom uit twee clusters van onderzoeksbijdragen.
In het eerste cluster ligt de nadruk op het onderzoek naar het concept kritisch denken wat betreft kennis, denkvaardigheden en houdingsaspecten. Daarnaast worden vaak didactische principes of aandachtspunten geformuleerd om kritisch denken te operationaliseren.
(1) In het artikel Twee dimensies van kritisch denken onderzoeken Jan Semeus en Jan Elen twee dimensies van het concept kritisch denken. In de eerste dimensie wordt onderzocht in hoeverre kritisch denken een vaardigheid is, houdingsaspecten heeft en kennis betreft. De tweede dimensie betreft de vraag in hoeverre kritisch denken vakoverstijgend is of vakspecifiek.
(2) In het artikel Historische begrippen didactiek onderzoekt Wouter Smets vanuit de cognitieve leerpsychologie het belang van kennis, met name oriëntatiekennis in de vorm van historische begrippen, als voorwaarde voor kritisch denken bij het vak geschiedenis. Er worden didactische ontwerpprincipes gepresenteerd voor het aanleren van historische begrippen.
(3) In het artikel Reflecteren op waardegeladen kritisch denken tijdens klassikale dialogen onderzoekt Floor Rombout het concept ‘waardegeladen kritisch denken’ bij het vak filosofie: kritisch en reflexief redeneren over wat het juiste is om te doen of geloven. Zij heeft met name de metacognitieve reflectie onderzocht, in welke vier vormen en in welke lesfasen die metacognitieve reflectie voorkomt tijdens dialogen in de klas.
(4) In het artikel Krachtige kennis bij mondiale vraagstukken gaat het om de verhouding kennis en kritisch denken bij het vak aardrijkskunde. Mondiale vraagstukken bieden volgens Uwe Krause, Bob van Berkel en Tine Beneker een uitstekende kans om krachtige kennis te stimuleren. Uit de analyse van verschillende lesmethoden aardrijkskunde blijkt echter dat er weinig opdrachten zijn die hogere orde denkvaardigheden vereisen.
Het tweede cluster van onderzoeksbijdragen bestaat uit praktijkvoorbeelden waarbij vakspecifieke werkvormen worden ingezet om kritisch denken te operationaliseren.
(5) In het artikel Het nut van opschrijven onderzoeken Lieke Holdinga, Tanja Janssen, Jannet van Drie en Gert Rijlaarsdam in hoeverre lees-en schrijfactiviteiten van leerlingen voor de vakken filosofie en geschiedenis samenhangen met tekstkwaliteit en denkkwaliteit. Wat opvalt is dat dat er bij beide vakken vrij veel samenhang is tussen leesschrijfactiviteiten en tekstkwaliteit, maar veel minder tussen lees-schrijfactiviteiten en denkkwaliteit. Opvallend is bovendien dat tekstkwaliteit bij geschiedenis voornamelijk wordt bepaald in de denkfase, en bij filosofie in de schrijffase.
(6) In het artikel Kritisch denken – hoe het vak geschiedenis in de onderbouw betekenisvoller wordt voor leerlingen en docenten beschrijven Firien Dubben en Catherine Schuurman wat een team van leermiddelontwikkelaars observeerde op gebied van kritisch denken in het geschiedenisonderwijs. Dat resulteerde ten eerste in een specifieke didactische aanpak voor geschiedenis in de onderbouw en ten tweede in de ontwikkeling van een eenvoudig model dat inzicht geeft in de randvoorwaarden voor kritisch denken in de klas.
Tenslotte sluiten de schrijvers van onze drie vaste rubrieken aan bij de verschillende vragen over kritisch denken.
In de rubriek Wat een idee sluit Heleen Torringa impliciet bij de bijdrage van Floor Rombout aan en onderscheidt twee belangrijke accentverschillen van het concept kritisch denken: (1) kritisch denken als het beoordelen van bestaande argumentatie en (2) kritisch denken als het proces van standpuntbepaling, waarbij ‘sturende standpunten’ een handeling kunnen bepleiten. Van beide accenten worden voorbeelden gegeven voor de lespraktijk.
Dat kritisch denken tot handelingen kan leiden, zien we ook terug in de rubriek Signalement. We zijn trots om hier een interview met Sam Wineburg te presenteren, waarin het begrip kritisch denken wordt toegepast op mediawijsheid. Hij onderscheidt drie strategieën die in de klas kunnen worden ingezet: plaatsbepaling, zijdelingslezen, en klik-beheersing. Maar hij benadrukt dat bij mediawijsheid ook ‘aandachtsbescherming’ nodig is.
In de rubriek Uitgelicht wijst Mathijs Booden op twee promoties op onderwijsgeografisch gebied. Jan Karkdijk heeft de rol onderzocht die ‘mysteries’ kunnen spelen in het oefenen van hogere geografische denkvaardigheden. Iris Pauw heeft de manier onderzocht waarop leerlingen kritisch over toekomstbeelden kunnen nadenken.
We wensen de lezer van dit themanummer veel leesplezier en vooral verheldering van het begrip kritisch denken. En wellicht kan dit leiden tot een bewuste didactiek om kritisch denken te oefenen in de klas. Overigens zijn reacties op de bijdragen van dit themanummer van harte welkom op onze redactiemail.
Nummer-3 (september 2021)
Als redactie presenteren we in deze 3e editie van Dimensies verschillende bijdragen die inzicht geven in de didactiek van onze gammavakken en in welk opzicht we van elkaar kunnen leren.
Het eerste artikel Regionaal begrepen bespreekt de kansen en uitdagingen die er bij het vak geschiedenis liggen als een historisch tijdvak in de bovenbouw van het vwo regionaal wordt ingevuld. Het artikel van Iris van den Brand en Tim Huijgen toont dat leerlingen de regionaal ingevulde lessenserie in het algemeen waardeerden, maar dat er grote individuele verschillen in waardering zijn waar te nemen. Het eindigt daarom met een belangrijke aanbeveling voor docenten die deze aanpak in praktijk willen brengen.
Het tweede artikel Omgaan met verschillen behandelt een onderwerp dat elke docent dagelijks ervaart bij de voorbereiding en uitvoering van een les: het leren omgaan met diversiteit en verschillen. Vanuit de contacttheorie kan worden verondersteld dat contact tussen leden van verschillende sociale groepen vooroordelen en discriminatie kan verminderen. Hoe doe je dat als docent in een homogene onderwijsomgeving? Jan van den Dijssel en Hessel Nieuwelink laten op basis van interviews met mbo-docenten en mbo-studenten burgerschap zien welke werkvormen hiervoor het meest effectief zijn.
In het derde artikel Instructie én probleemoplossende taak, maar wat komt eerst? beschrijven Marieke Pieters, Kim Dekeyzer en Annelies Raes een onderzoek dat is uitgevoerd bij leerlingen van het 6de jaar secundair onderwijs in Vlaanderen binnen het vak aardrijkskunde. Zij staan stil bij de vraag: Moet je als docent de leerlingen eerst instructie geven en dan aan het werk zetten met een probleemoplossende taak óf moet je juist starten met de probleemoplossende taak gevolgd door instructie?
In de rubriek Wat een idee laten historici Anke Hartsuiker, Tim Huijgen en Rina Knoeff zien hoe in deze tijd de veerkracht van leerlingen in de bovenbouw van het vmbo kan worden vergroot: in een aantal lesmodulen vergelijken zij het omgaan met pandemieën in het verleden met het omgaan met Corona in onze tijd.
In de rubriek Signalement vertelt Roel Grol hoe hij en enkele collega’s hun studenten bij de HAN ondersteunden in hun ontwikkeling van de vakdidactische bekwaamheid bij het werkplekleren. Uit de gesprekken met de studenten blijkt een grote variëteit aan werkplekpraktijken en van vormen van begeleiding.
Wij hopen dat u veel inspiratie en nieuwe inzichten opdoet tijdens het lezen van deze derde editie van Dimensies. Aan het volgende nummer wordt al hard gewerkt en deze wordt begin 2022 verwacht. Dimensies 4 zal een themanummer zijn over ‘kritisch denken’.
Nummer-2 (oktober 2020)
In dit tweede nummer presenteren we drie verslagen van onderzoek naar didactiek van de Mens- en Maatschappijvakken.
Het eerste artikel Leren schrijven bij geschiedenis is een verslag van een praktijkonderzoek naar het verbeteren van de schrijfvaardigheid van havo-leerlingen bij historisch redeneren. Leerlingen vinden het vaak lastig om goede teksten te schrijven, maar door het geven van vakspecifieke schrijfinstructies blijkt de kwaliteit van de door leerlingen geschreven teksten te verbeteren, zo laten Jannet van Drie, Tanja Janssen, Arie Westerhout en Talita Groenendijk zien.
Het tweede artikel “Ik denk dat ik nu meer snap dat ik het echt nodig heb” gaat over de ontwikkeling en functie van vakdidactische kennis bij HBO-bachelorstudenten van de lerarenopleiding aardrijkskunde. Eefje Smit en Hanneke Tuithof laten met behulp van het concept Pedagogical Content Knowledge zien dat studenten vooral leren op de werkplek, van vakdidactische cursussen en van voorbeelden van de lerarenopleiders.
Het derde artikel, Aardrijkskunde en geschiedenis op de basisschool, betreft een internationaal georiënteerde literatuurstudie naar het onderwijzen van geografische en historische kennis en vaardigheden in het primair onderwijs. De auteurs Carla van Boxtel, Tine Béneker, Tessa de Leur en Anna Smits presenteren algemene sleutels voor krachtige didactische aanpakken en inspirerende voorbeelden die ook bruikbaar zijn voor de andere mens- en maatschappijvakken.
Naast deze verslagen van vakdidactisch onderzoek bevat de tweede Dimensies de volgende rubrieken:
In het Signalement wordt door Annelies Raes een vraag besproken waar veel docenten, leerlingen en scholen nu tegen aan lopen: hoe geven we zinvol digitaal onderwijs?
In Wat een idee presenteren Daniel Bonders en Mathijs Booden een les-idee over het motiveren van leerlingen bij het vak aardrijkskunde door middel van ‘educatieve escape-rooms’
In Uitgelicht is een niet uitputtende maar wellicht inspirerende verzameling te vinden van recente publicaties door Nederlandstalige auteurs in Engelstalige open access peer-reviewed tijdschriften.
Nummer-1 (januari 2020)
In dit eerste nummer presenteren we drie artikelen over onderzoek naar de didactiek van de mens- en maatschappijvakken.
In het artikel Objecten in perspectief: vragen in het museum als opening voor het bespreken van gevoelige onderwerpen in de geschiedenisles delen Albert Logtenberg, Pieter de Bruijn, Timo Epping, Guido Goijens en Geerte Savenije hun ervaringen met het gebruik van erfgoedobjecten als instrument om les te geven over gevoelige onderwerpen.
Leen Alaerts en Hannelore Verstappen geven in Burgerschap en duurzaamheid. Hoe effectief werken rond deze competenties? hun perspectieven op wereldburgerschap vanuit de Vlaamse onderwijscontext.
Hoe een simulatie kan bijdragen tot het innemen van historische perspectieven beschrijven Koos Sikkema, Laurin Thole, Tim Huijgen en Albert Logtenberg in “Hij kon al die dingen in eerste instantie niet weten.” Een onderzoek naar het nemen van een historisch perspectief door middel van simulatie.
Naast deze verslagen van vakdidactisch onderzoek bevat de eerste Dimensies twee rubrieken: een Signalement van vakdidactisch onderzoek van buiten het Nederlandse taalgebied en Uitgelicht, een niet uitputtende maar wellicht inspirerende verzameling recente publicaties door Nederlandstalige auteurs in Engelstalige open access peer-reviewed tijdschriften.
Download nummer 1 van Dimensies - januari 2020 (pdf)
