Blijf op de hoogte van Dimensies en meld je aan voor de nieuwsbrief.
Nummer-10 (juni 2025)
Met enige trots presenteren we als nieuwe hoofdredactie dit themanummer over taal bij de mens- en maatschappijvakken. De aanleiding voor dit themanummer is meer dan een jaar geleden ontstaan en is tweeledig. De eerste aanleiding was de ervaring van leraren en lerarenopleiders van de mens- en maatschappijvakken dat het scheppen van een veilig pedagogisch lesklimaat in de huidige tijd van snelle en ook polariserende meningen voor leraren een grote uitdaging is. Er wordt door onderzoekers (bijv. Torringa, 2011) een verschil gemaakt tussen de neutrale inhoud van een taaluiting en de uitdrukkingskracht of ‘ilocutionaire kracht’: wat zegt de spreker of schrijver in woorden en wat is de bedoeling van de spreker of schrijver? De tweede aanleiding was het resultaat van het onderzoek van PISA naar de taalvaardigheden van vijftienjarige leerlingen (PISA,2023). Nederlandse en Vlaamse 15-jarigen presteerden in leesvaardigheid in het laatste Pisa onderzoek 2022 het laagst van bijna alle 14 landen van de EU. Dat gold in Nederland niet alleen voor leesvaardigheid, maar ook voor schrijfvaardigheid. Deze editie van Dimensies maakt duidelijk hoe het talig perspectief de lessen kunnen verrijken, vanuit schrijven, lezen en spreken. De eerste twee bijdragen van dit nummer gaan over schrijfvaardigheid.
(1) Het eerste artikel Taalsteun voor schrijven in de mens- en maatschappijvakken. Een overzicht van effectieve instructie- en werkvormen van Jannet van Drie en Lieke Holdinga biedt een handzaam overzicht van instructie- en werkvormen voor schrijven vanuit de didactiek van taalgericht vakonderwijs. Ondersteuning van schrijftaken wordt beschreven vanuit een overzicht van onderzoek dat hier de afgelopen jaren naar is gedaan,
(2) In het tweede artikel Schrijfstrategie voor een heldere en gepaste stijl: Beter Nog Even BijSchaven geven taalwetenschappers Aliza Glasbergen-Plas en Tyche Grijns samen met een lerarenopleider geschiedenis Stefan Glasbergen een kijkje in taalwetenschappelijk onderzoek naar schrijfvaardigheid en vertalen dit naar ontwerpprincipes en een didactisch model voor de Mens- en Maatschappijvakken aan de hand van stijlprincipes gevat in het acroniem ‘Beter Nog Even BijSchaven’.
(3) Een betekenisvolle omgang met het taalgebruik in schoolboekteksten is het thema van het artikel van tekstwetenschappers Kim van Gool en Ninke Stukker en vakdidacticus geschiedenis Tim Huijgen getiteld Multiperspectiviteit in schoolmethoden geschiedenis: Hoe de tekst kan bijdragen. Deze auteurs analyseerden in hoeverre en hoe in edities van twee veelgebruikte schoolmethoden voor bovenbouw vwo met tekstuele middelen multiperspectiviteit wordt gecreëerd. Hieruit volgen aanbevelingen voor methodeschrijvers en docenten om taalgebruik en reflectie op taalgebruik in te zetten als instrumenten om multiperspectiviteit in de mens- en maatschappijvakken te versterken.
(4) In een beschouwend artikel over het gesproken woord De dialoog als vraaggesprek: kenmerken en vraagstrategieën onderzoekt filosoof Hans Wessels de kenmerken van de dialoog bij Hannah Arendt en vergelijkt deze met de uitkomsten van recent vakdidactisch onderzoek bij het vak filosofie in Nederland. Daaruit blijkt dat specifieke vraagstrategieën ruimte geven aan leerlingen om zelfstandig te denken en om tot oordeelsvorming te komen.
De rubriek Uitgesproken geeft deze keer een podium aan taalwetenschappers en onderwijsonderzoekers Catherine van Beuningen en Daniela Polišenská die spreken over meertaligheid in de mens -en maatschappijvakken. Wat is meertaligheid en hoe zouden docenten in de mens- en maatschappijvakken meertaligheid een plek kunnen geven in hun onderwijs?
In de rubriek Uitgelezen doet Marit Boekema verslag van haar onderzoek naar het thema duurzaamheid bij het vak geschiedenis. Op basis van literatuuronderzoek en gesprekken met lerarenopleiders laat zij zien hoe het thema duurzaamheid zou kunnen bijdragen aan historisch besef en kritisch denken bij leerlingen.
In de rubriek Uitgeprobeerd doet lerarenopleider geschiedenis Gijs van Gaans verslag van een nieuwe toetsvorm: de posterpresentatie met toelichting. In de bijdrage Een goed gesprek over geschiedfilosofie. Posterpresentaties als betekenisgericht toetsinstrument voor geschiedfilosofische vakinhouden in de eerstegraads Hbo-opleiding leraar geschiedenis wordt stilgestaan bij de voor- en nadelen van posterpresentaties met een gesproken toelichting van de student.
Namens de redactie, Hans Wessels en Albert Logtenberg
Blog
Lees de blog Digitaal onderwijs geven en de geheimen van het werkgeheugen door Hans Wessels, hoofdredacteur van Dimensies.
Blog – Digitaal onderwijs geven – Hans Wessels (februari 2022)
Dimensies is een vrij toegankelijk Nederlandstalig tijdschrift over onderzoek naar de didactiek van de mens -en maatschappijvakken. Het tijdschrift is een uitgave van het Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken.
De redactie van Dimensies roept op tot bijdragen.
Wij verwelkomen op theorie of empirie gebaseerde artikelen over onderzoek naar de vakdidactiek van de mens- en maatschappijvakken. Hiernaast hebben we ruimte voor beschrijvingen van (onderzochte) vernieuwende en potentieel interessante lesideeën op het gebied van de vakdidactiek van de mens- en maatschappijvakken.
Klik voor de auteursinstructies - voor vragen en bijdragen stuur een email naar redactie@dimensies.nu
Uitgeprobeerd
In de rubriek 'Uitgeprobeerd' willen we lessen plaatsen die ofwel gebaseerd zijn op inzichten die voortkomen uit wetenschappelijk onderzoek, of in het kader van een wetenschappelijke studie zijn onderzocht. Heb jij zo’n les? Neem dan contact op met de redactie.
Nummer 10
