Leerlingen in het voortgezet onderwijs leren in Nederland bij maatschappijwetenschappen redeneren over maatschappelijke problemen. Dat is uiterst relevant, maar ook complex. Deze studie beschrijft de onderdelen en niveaus van het redeneren van leerlingen over maatschappelijke problemen. Deze beschrijving is gebaseerd op a) conceptualiseringen van sociaalwetenschappelijk redeneren in handboeken socio-logie en literatuur over vakdidactisch maatschappijwetenschappelijk onderwijs en b) een analyse van 88 leerlingtaken waarin leerlingen maatschappelijke problemen onderzochten. Deze taken waren afkomstig van 4 en 5 havo- en 5 en 6 vwo-leerlingen maatschappijwetenschappen van acht scholen in Nederland. De redeneerniveaus zijn daarnaast voorgelegd aan focusgroepen. We definiëren het sociaalwetenschappelijk redeneren in drie onderdelen (beschrijven, verklaren en oplossen van problemen) en vijf redeneeractiviteiten: causale analyse; vergelijken; gebruik van theorieën, modellen en concepten; gebruik van bewijs en; gebruik van perspectieven en reflectie daarop. We hebben deze redeneeractiviteiten beschreven in drie redeneerniveaus, ondersteund door praktische voorbeelden en rubrics voor het redeneren van leerlingen. Deze inzichten kunnen docenten en lerarenopleiders gebruiken bij het monitoren van de vooruitgang van leerlingen en het ontwerpen van lesmateriaal en activiteiten die het sociaalwetenschappelijk redeneren van leerlingen beogen te bevorderen.
Thomas Klijnstra (onderzoeker en vakdidacticus Maatschappijleer, Universiteit van Amsterdam)
